بجنورد در یک نگاه - مجله شرقیا

بجنورد مرکز استان خراسان شمالی و در شمال شرق ایران است. بُژنُرد کلمه ای است که در لهجه شمال خراسان تلفظ می گردد. این شهر با مساحت 36 کیلومتر مربع به عنوان چهل و چهارمین شهر کشور محسوب می گردد و یکی از شهرهای بزرگ خراسان است.

این شهر برای افرادی که از مسیرهای شمالی وارد استان های خراسان می شوند بیشتر با تفرجگاه بابا امان شناسایی شده است.

نام این شهر، بیژن گُرد یا بیژن یورد در منابع قدیمی و فرهنگ های لغت آورده شده و بیژن گرد (بجنورد) به معنی ساخته بیژن و آبادشده به دست بیژن است.

موقعیت جغرافیایی

بجنورد مرکز استان خراسان شمالی در شمال شرق ایران در طول جغرافیایی 57 درجه و 20 دقیقه و عرض جغرافیایی 37 درجه و 28 دقیقه در جنوب رشته کوه کپه داغ و شرق رشته کوه آلاداغ و شمال رشته کوه البرز واقع شده است. بجنورد 1070 متر از سطح دریا ارتفاع و تا تهران 821 کیلومتر فاصله دارد. این شهر از شمال با ترکمنستان و از شمال شرقی تا جنوب شرقی با شهرهای شیروان، اسفراین و از جنوب غربی تا شمال غربی با جاجرم، آشخانه و راز همسایه است.

اقلیم

شهرستان بجنورد بیشتر متشکل از منطقه ها کوهستانی و فلات های مرتفع است. در نواحی شهرستان بجنورد در تمام فصل زمستان سرما حاکم است و میانگین روزهای یخبندان سالانه آن بیشتر از 100 روز است. در این منطقه زمستان ها سرد و تابستان ها نسبتا گرم است که به همین دلیل دامنه تغییرات دما در گستره وسیعی قرار می گیرد.

تاریخچه

ولی خان دوم، یکی از امیران ایل شادلو بجنورد را در حدود سال 1100قمری(1689میلادی) تاسیس کرد. این شهر در جریان شورش حسن خان سالار (1263قمری/1847میلادی) شدیدا آسیب دیده و از طریق بچه ها تولی خان تعمیر شد.

جرمگان مرکز ناحیه بوده است که قبل از شهر کنونی و ظهور و سقوط بجنورد در جریان هجوم مغول تخریب شد. بقایای ویرانه های این شهر تپه باستانی چرمغان در کناره شهر کنونی بجنورد است. جرمگان، شهرکی کوچک، پررونق و آباد بوده که در همسایگی آن بجنورد کنونی ایجاد شده است. امروزه بازه این شهرک در اطراف بجنورد نشان از سابقه قدیمی و توسعه آن در قرن های اولیه اسلامی است.

قسمت بزرگی از ناحیه بجنورد با توجه به متون تاریخی در سده های پنجم تا هشتم هجری قابل سکونت و آباد بوده است. ناحیه بجنورد با آغاز دوران مغول و تیموری آسیب های فراوانی را متحمل شد. نتایج آنالیز و پهنه بندی محوطه های باستانی حاکی از آن است که نقاط باستانی شناسایی شده، که به به دوران میان سنگی هزاره چهارم تا هزاره اول پیش از میلاد تعلق دارد، در تشکیل زیستگاه های اولیه در پیرامون رودخانه اترک نقش مهمی را ایفا نموده است.

این منطقه، در دوران ماد و هخامنشی، قسمتی از ساتراپی پارت محسوب می شده و در این ناحیه از دوره اشکانی 8 زیستگاه، در بخش راز و جرگلان، 3 مورد در بخش مرکزی و نیز 5 زیستگاه در شهرستان مانه و سملقان مورد شناسایی قرار گرفته اند. از آثار تاریخی دوره ساسانی، وجود بنای سنگی موسوم به آتشکده اسپاخو نقش و اهمیت خراسان شمالی را در این دوران روشن می نماید. بعلاوه منطقه بجنورد در صدر اسلام، با دیگر نقاط ایران ارتباط فرهنگی-اجتماعی عمیق داشته و متاثر از آن نواحی است.

ناحیه امروزی بجنورد به عنوان قسمتی از سرزمین نسا، از طریق مؤلف تاریخ سیستان معرفی شده است. این منطقه قسمتی از قلمرو بزرگ حکومت طاهریان در سال های اولیه قرن دوم هجری محسوب می شده است.

مردم شناسی

با توجه به سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1395 جمعیت این شهر 228٬931 نفر (در 67٬335 خانوار) بوده است.

مردمان بومی بجنورد و خراسان شمالی را فارس های بومی (تات ها) تشکیل می دهد که بیشتر در در بافت میانی شهر بجنورد و محلات جنوب شهر بجنورد (خیابان شهید چمران، 17 شهریور و به ویژه بولوار مدرس و بعضی کوچه های خیابان شهید بهشتی) زندگی می نمایند.

در خراسان شمالی امروزه گویش تاتی زبان فارسی متاثر از فارسی معیار بوده که رو به فراموشی است گویش های فارسی- ترکی، فارسی -کردی، فارسی -ترکی-کردی و کرمانج در این استان رواج دارد.

با استناد به دایرة المعارف بزرگ اسلامی، بیشتر ساکنان بجنورد از اقوام کرد شادلو تشکیل شده است.

سوغات

بجنورد شامل سوغاتی های فراوانی است که از میان آن ها می توان به آب نبات، شکرپنیر، قره قروت، کشک، انگور کلادار یا رزاقی، خشکبار، کشمش و آجیل، هلو و سیب و لواشک اشاره نمود.

صنایع دستی

اقوام گوناگون بافرهنگ های گوناگون در بجنورد زندگی می نمایند که باعث شکل گیری فرهنگ غنی و ویژه در این شهر شده است. تلفیق این فرهنگ ها با هم خبر از هنری تازه از ترکیب چند هنر می دهد.

گلیم بافی، قالی و قالیچه ترکمن، پشتی ترکمن، زیورآلات، لباس محلی ترکمن، جاجیم، کلاه کرکی، چوخه، پارچه بافی سنتی، معرق، تذهیب و تشعیر و سازهای سنتی از صنایع دستی بجنورد هستند.

تماشای های بجنورد

گردشگاه بابا امان، گردشگاه بش قارداش، عمارت مفخم، عمارت آیینه خانه مفخم، امامزاده سلطان سید عباس، حسینیه جاجرمی ها، کوشک باغ علی آباد، دریاچه سد شیرین دره، طبیعت باغ دره، بند خاکی عبدل آباد و خانه بانک ملی از تماشای های بجنورد هستند که در سفر به بجنورد حتما باید از آن ها تماشا کرد.