ویژگی سال 1398 ، ناتوانی ایران در آینده نگری؛ از سقوط هواپیما تا انتخابات و کرونا - مجله شرقیا

به گزارش خبرنگاران به نقل از اعتماد، عباس عبدی تحلیل گر مسائل سیاسی در یادداشتی با عناون ویژگی مهم سال 1398 نوشت: سال 1398 در حال سرانجام یافتن است. پیش از ورود کرونا فکر می کردم که برای سال 1398 چه نامی را بگذارم. نام های گوناگونی به ذهنم رسید، ولی باید گفت که کرونا با آمدن خود، نامش را نیز بر این سال و احتمالا سال 1399 الصاق نموده است و در آینده در توصیف این دو سال باید بگوییم سال های کرونایی. کرونا نشان داد که ما ضعیف هستیم.

این انسان که قدرتمند است در عین حال ضعیف خلق شده است. این تناقض قدرت و ضعف بشر، بسیار جالب است. در اوج قدرت و حضیض ضعف بودن، ویژگی ما است. قدرت بشر کجا خود را نشان می دهد؟ در فناوری؟ در فراوری؟ در تخریب؟ در ساخت و ساز؟ البته در همه این جاها قدرت را می بینیم، ولی یک مورد بیش از بقیه برجسته است. آینده نگری. انسان هر چه قدرتمندتر باشد، آینده نگرتر می گردد. قدرت تخیل، قدرت تحلیل، قدرت گذشتن از منافع کوتاه مدت برای دچار نشدن به هزینه های میان مدت و بلندمدت، قدرت همراه کردن دیگران برای آینده و... اینها ریشه های واقعی قدرت بشر است. انسانی که فاقد آینده نگری باشد، در تلاطم متغیرهای پیش بینی ناپذیر، به روزمرگی دچار شده و نابود خواهد شد.

اگر از این زاویه نگاه کنیم، ویژگی سال 1398 این بود که نشان داد جامعه ایران اگر چه در بعضی از زمینه ها قدرتمند است، ولی به عللی ناتوان از آینده نگری است. نه آینده 2 ساله و 5 ساله و 10 ساله که آینده یک ماهه را نیز قادر به برآورد و اندیشیدن درباره اقدامات احتیاطی نیست. حتما می پرسید چرا؟ سال 1398 با سیل شروع شد. هنوز پاسخ به این پرسش ساده داده نشده است که چرا این سیل پیش بینی نشد؟ آیا زلزله بود که قابل پیش بینی نباشد؟ در پیش بینی سیل گلستان کوتاهی کردیم، چرا درباره سیل لرستان و خوزستان عملکردی مبتنی بر آینده نگری نداشتیم؟ اقدام بعدی افزایش قیمت بنزین بود؟ در این مورد تجربیات گوناگونی داشتیم، پس چرا تمهیدات آینده نگرانه پیش بینی نشد؟ نه کوششی برای قانع کردن افکار عمومی شد و نه زمینه سازی های مناسب.

در قضیه هواپیما نیز عینا همین مساله را می بینیم، چه در اصابت آن و چه در اعلام علت سقوط آن، ظاهرا در هیچ کدام قدرت پیش بینی و آینده نگری حتی دو روز بعد را نیز نداشتیم. در انتخابات که ماجرا تکرار مکررات بود، باز هم فاقد پیش بینی و آینده نگری درباره کیفیت واکنش مردم در حضور انتخاباتی بودند. این مورد کاملا قابل پیش بینی بود و با اندکی آینده نگری معلوم بود که با چه وضعی روبرو خواهند شد. کرونا ضعف مذکور را خیلی آشکارتر کرد. در حقیقت با شیوع کرونا در چین باید در ایران مطالعه ای آینده نگرانه انجام می شد و به این پرسش ها پاسخ می داد.

ـ چگونه باید مانع از ورود کرونا به کشور شد؟ و اگر آمد چگونه به سرعت آگاه شد؟

ـ اگر وارد شد، چگونه باید با آن مقابله کرد؟

ـ برای مقابله نیازمند چه امکاناتی اعم از بهداشتی و درمانی و غیر آن هستیم که آنها را تهیه کنیم؟

ـ مردم و نهادهای اجتماعی نیازمند چه آموزش هایی هستند که باید به آنها داده گردد؟ ـ و...

در ادامه نیز که رسما ورود آن اعلام شد، باید تحلیل دقیقی از آمار و ارقام و چگونگی شیوع آن و رسیدن به نقطه اوج بحران و... ارایه می شد تا بتوان خود را با ماجرا هماهنگ کرد. امکانات و نیروی درمانی و بیمارستانی نیز نباید خسته و فرسوده شوند، مردم باید همراهی نمایند برای این کار تمهیدات زیادی باید اندیشیده گردد و... خلاصه اینکه ضعف خود را در فقدان آینده نگری نشان دادیم. حال پرسش این است که آیا فقدان آینده نگری و ضعف ما ناشی از بی توجهی به این عامل است؟ آیا ناشی از عدم آشنایی ما با موضوع و مفهوم آینده نگری است؟ چرا اقتضایی و ارتجالی رفتار می کنیم؟ پاسخ بنده به پرسش مذکور این است که این ویژگی ناشی از نداشتن فهم یا دانش نیست. بلکه به نوعی ساختاری است. هر حکومتی مثل یک انسان مغز آن گنجایش حدی از امور را دارد. هنگامی که با مسائل و کارهای زیادی روبرو گردد، از میان آنها دست به انتخاب می زند. کارهای ساده تر و عاجل تر را برای انجام انتخاب می نماید و بقیه را نادیده می گیرد.

جامعه و حکومت ما درگیر مسائل گوناگون فوری و آنی است. نه نظام اداری آن و نه اتاق های فکرش قادر به عبور از این مسائل جاری و ضروری نیستند. تمام توان فکری و برنامه ریزی آن صرف حل همین مسائل جاری باید بگردد. اگر پرداخت حقوق کارکنان دولت و بازنشستگان سخت باشد، همه توان دولت و حکومت صرف تامین بودجه برای این کار خواهد شد، اگر از این نوع مسائل به وفور وجود داشته باشد کل ذهنیت مدیران به آن مشغول می گردد و جایی برای آینده نگری نمی ماند، چون اگر اینها حل نگردد، آینده ای وجود نخواهد داشت که بخواهیم آن را تحلیل نموده و بشناسیم. از سوی دیگر آینده نگری مستلزم وجود حداقلی از کنترل بر عوامل متغیر است. اگر عوامل موثر بر آینده در اختیار من و شما یا حکومت نباشد، چگونه می توانیم درباره آن آینده فکر نموده و برنامه ریزی کنیم؟ برای نمونه اگر نتوانیم صادرات نفت داشته باشیم، چگونه می خواهیم روی درآمدهای آن برنامه ریزی کنیم؟ اگر ندانیم قیمت آن چقدر است یا اگر نتوانیم پول فروش آن را در اختیار بگیریم این عامل از سبد آینده نگری ما حذف می گردد و ممکن است در نهایت متغیر چندانی برای آینده نگری و برنامه ریزی باقی نماند. بنابراین فقدان کنترل بر عوامل موثر بر آینده و برنامه ریزی نیز یکی از ریشه های بی توجهی به آینده نگری و نشان دهنده ضعف ما است. آیا می توانیم بر این ضعف خود در سال 1399 فایق آییم؟ امیدواریم، چون زنده به امیدیم.