چرا پاکستان از بهبود روابط ایران و عربستان خشنود است؟ - مجله شرقیا

شاید جای تعجب نباشد که اگر گفته شود وجود روزنه هایی در بهبود رابطه ایران و عربستان یخ روابط عربستان و پاکستان را نیز آب نموده است. در حالی که اسلام آباد در تلاش است روابط خود را با شریک دیرین خود فراتر از همکاری های امنیتی و روابط فرهنگی تعریف کند، ریاض نیز به دنبال ایجاد تنوع در اقتصاد وابسته به نفت خود است و لذا توسعه رابطه با کشورهای منطقه و به ویژه کشورهای شرق آسیا را در دستور کار قرار داده است. اسلام آباد و ریاض برای چندین دهه با یکدیگر مشارکت راهبردی داشته اند. از نظر تاریخی، عربستان همواره نقش ناجی اقتصادی پاکستان را داشته است. از دهه 1960 پاکستان بیش از هر کشور غیر عرب از عربستان سعودی کمک اقتصادی گرفته و تقریباً هرگز وام های خود را به غیر از آخرین مورد آن، بازپرداخت ننموده است. اسلام آباد نیز در مقابل کمک های اقتصادی عربستان، کمک های نظامی و تخصصی به ریاض ارائه داده است. اما این رابطه هنگامی که اسلام آباد تصمیم گرفت در ائتلاف تحت رهبری عربستان در جنگ یمن شرکت نکند متزلزل شد. از نظر عربستان وقتی همکاری دفاعی بین دو کشور از دستور خارج شود، پاکستان چیز زیادی برای ارائه به این کشور ندارد. هنگامی که عربستان از جلب کمک پاکستان ناامید و سرخورده شد، برای پاسخگویی به پاکستان دو اقدام نمادین انجام داد، اول توجه به رابطه گسترده تر با هند و دوم فشار به پاکستان برای باز پس دهی وام های دریافتی، که هر دو اقدام برای پاکستان گران تمام شد.

اکنون بعد از یک دوره چند ساله کدورت میان عربستان و پاکستان و انجام نشدن هیچ گونه سفر سطح بالا میان دو کشور، عمران خان نخست وزیر پاکستان برای یک سفر رسمی در راس یک هیات بلند پایه سیاسی، نظامی و اقتصادی در تاریخ 18 اردیبهشت وارد جده شد و مورد استقبال محمدبن سلمان ولیعهد سعودی قرار گرفت. چند روز پیش از این بازدید نیز فرمانده ارتش پاکستان ژنرال قمر جاوید باجوا به ریاض رفت و با مقام های بلند پایه سیاسی و نظامی این کشور از جمله محمدبن سلمان ولیعهد عربستان سعودی ملاقات کرد. وی عمران خان را نیز در سفر رسمی خود به عربستان همراهی می کند. اینکه فرمانده ارتش پاکستان چند روز قبل از سفر نخست وزیر به ریاض سفر می کند و در سفر رسمی نیز وی را همراهی می کند، حاکی از نقش برجسته نظامیان پاکستان در تنظیم روابط با عربستان دارد.

در بیانیه مشترکی که در پایان ملاقات نخست وزیر پاکستان منتشر شد، اشاره مختصری به این موضوع شده که رهبران دو کشور طیف گسترده ای از تحولات پیرامون مسائل امنیتی، ثبات منطقه ای و فرایند صلح افغانستان را مورد بررسی قرار داده و بر توسعه همکاری های مشترک تاکید نموده اند. نخست وزیر پاکستان همچنین از تلاش ها و ابتکارات اخیر عربستان برای تقویت صلح و امنیت منطقه تمجید نموده است. این عبارت می تواند اشاره به سخنان نهم اردیبهشت ماه امسال ولیعهد سعودی مبنی بر امیدواری به داشتن روابط خوب با ایران و تلاش ریاض برای ترمیم روابط با تهران باشد. آقای قریشی وزیر امور خارجه پاکستان نیز تایید نموده که نخست وزیر پاکستان در جریان گفتگوی خود با ولیعهد عربستان از تحولات اخیر پیرامون تنش زدایی در منطقه و مواضع اخیر ولیعهد سعودی در رابطه با ایران قدردانی نموده است. موضوعی که در ملاقات جداگانه آقای قریشی با فیصل بن فرحان وزیر امور خارجه عربستان نیز مطرح شده و وزیر خارجه عربستان، همتای پاکستانی خود را از رایزنی های اخیرش برای حل مسائل منطقه مطلع و نسبت به حصول نتایج اطمینان بخش ابراز امیدواری نموده است. وزیر امور خارجه پاکستان پس از این ملاقات گفته که پاکستان پیگیر این موضوع است و اطمینان داریم که گام های برداشته شده به آشتی منجر خواهد شد.

موضوع از آنجایی جدی تر می شود که پاکستان برای خود نقشی در این زمینه قائل شده است که آقای قریشی گفته به زودی قرار است به بغداد (که طی هفته های اخیر کانون برخی از اقدامات برای تنش زدایی منطقه ای بوده) سفر نماید و فواد چودری وزیر اطلاع رسانی پاکستان نیز پیش از سفر عمران خان به عربستان اعلام نموده بود که عمران خان مصمم به پیشبرد ابتکار خود برای کمک به تنش زدایی در منطقه است و ما همواره خواستار بهبود روابط میان کشورهای اسلامی به ویژه جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی هستیم.

اما واقعیت آن است که پاکستان اهرم مناسبی برای استفاده از آن برای میانجیگری بین تهران و ریاض در اختیار ندارد، با این حال تلاش اسلام آباد در این زمینه قابل تقدیر است. در گذشته نیز هنگامی که پاکستان تلاش کرد بین تهران و بغداد میانجیگری کند پیروز نبود، ولی مردم کشورمان تلاش مرحوم ضیاءالحق را برای پایان جنگ به خاطر دارند.

جالب اینجا است که این تحولات هنگامی اتفاق افتاده که عربستان تمایل خود را برای بهبود روابط با تهران علنی نموده و پیش قدم شده و همزمان تمایل خود را برای فاصله دریافت از روابط سرد ریاض با اسلام آباد را آشکار ساخته تا عمران خان با اطمینان از کسب دستاورد های مثبت سفر فعلی خود را برنامه ریزی کند. لذا حتی اگر پاکستان طرح ابتکاری مدونی نیز داشته باشد، فعلا تا هنگامی که گفتگوی مستقیم در جریان است جایی برای طرح ندارد.

پاکستان شش سال پیش هوشیارانه از افتادن در ورطه جنگ یمن خود را کنار کشید و هزینه این همراهی نکردن را با تحمل فشار اقتصادی که عربستان به دولت عمران خان وارد کرد و دولت او را با چالش های اقتصادی اساسی روبرو ساخت، پرداخت کرد. چنانچه جنگ یمن پایان پیدا کند، پاکستان نیز از فشار سعودی ها برای مشارکت در این جنگ خلاص می شوند و لذا شاید خبر بهبود رابطه ایران و عربستان، پاکستان را بیشتر از هر کشور دیگری راضی نموده و به نظر می رسد از زیر بار فشار عامل جنگ یمن به عنوان یک نقطه ضعف در روابط خود با عربستان خارج خواهد شد.

اما مشکل اساسی در روابط پاکستان و عربستان آن است که بنیاد این رابطه بر همکاری های امنیتی استوار است. در حالی که حجم تجارت دوجانبه بین ریاض و اسلام آباد در سال اقتصادی 2019 تا 2020 فقط 2.181 میلیارد دلار بوده، حجم تجارت عربستان سعودی با هند 33.09 میلیارد دلار بوده است. هم اکنون روابط اقتصادی پاکستان با کشورهای حوزه خاورمیانه کمتر از حد مطلوب است و تمرکز روابط پاکستان با کشورهای حوزه خاورمیانه بر نوعی دیپلماسی دفاعی و امنیتی استوار است.

این نشان می دهد که پاکستان از گره زدن روابط خود با عربستان بر بنیادهای اقتصادی و تجاری غافل بوده است. طبق اخبار منتشره، در سفر اخیر عمران خان به ریاض، چندین قرارداد همکاری اقتصادی نیز بین دو کشور امضا شده و بدین ترتیب پاکستان با اعطای فرصت های اقتصادی به عربستان برای سرمایه گذاری در آن کشور، سعی نموده که روابط خود با ریاض را در حوزه اقتصادی نیز تقویت کند و از حالت تک محوری، که مبتنی بر همکاری دفاعی و امنیتی بوده، خارج نماید.

کارشناس شرق آسیا

310 310