کاخ روسو: نگین جنوا و میراث جهانی ایتالیا - مجله شرقیا

جایگاه این کاخ در میان جاذبه‌های شهر جنوا و اهمیت آن در سطح بین‌المللی با ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو تأیید می‌شود. کاخ روسو بخشی از مجموعه "خیابان‌های جدید و سیستم کاخ‌های روللی" (Le Strade Nuove e il sistema dei Palazzi dei Rolli) است که در سال 2006 توسط یونسکو به رسمیت شناخته شد. این مجموعه، که شامل ده‌ها کاخ تاریخی دیگر در جنوا است، اهمیت بی‌بدیل کاخ روسو را در بافت تاریخی و فرهنگی این شهر دوچندان می‌کند. کاخ روسو در کنار کاخ بیانکو (Palazzo Bianco) و کاخ دوریا تورسی (Palazzo Doria Tursi)، از معروف‌ترین جاذبه‌های خیابان گاریبالدی به حساب می‌آید که خود ایتالیایی‌ها آن را با نام "استرادا نووا" (Strada Nuova) نیز می‌شناسند.

برای دریافت مشاوره و خدمات تخصصی گردشگری و سفر به سراسر دنیا با مجری مستقیم تورهای مسافرتی و گردشگری همراه باشید.

شایان ذکر است که در ایتالیا، مکان‌های دیگری نیز با نام مشابه "روسو" یا "روسو پالاس" وجود دارند که ممکن است برای برخی بازدیدکنندگان ابهام ایجاد کنند. به عنوان مثال، هتل روسو پالاس در لیدو دی ونیزیا (Lido di Venezia) یک ویلای تاریخی آرت نوو با چشم‌انداز تالاب ونیز است که بیشتر به عنوان اقامتگاه شناخته می‌شود. همچنین، "پالازو روسو" دیگری در پیانو دی سورنتو (Piano di Sorrento) وجود دارد که یک مهمان‌خانه مدرن است و اخیراً در سال 2023 بازگشایی شده است. اما "کاخ روسو" مورد بحث در این مقاله، به طور خاص به کاخ تاریخی و موزه هنری در جنوا اشاره دارد که به دلیل اهمیت فرهنگی و تاریخی برجسته‌اش، موضوع اصلی این گزارش جامع است. این تمایز ضروری است تا اطلاعات ارائه شده دقیق و متمرکز بر میراث جهانی مورد نظر باشد. تمرکز بر کاخ جنوا نه تنها از سردرگمی جلوگیری می‌کند، بلکه اعتبار اطلاعات ارائه شده را نیز افزایش می‌دهد و نشان می‌دهد که این گزارش فراتر از ترجمه تحت‌اللفظی عنوان، به تحلیل معنایی و اهمیت تاریخی آن پرداخته است.

تاریخچه و معماری باشکوه

کاخ روسو، شاهکاری از معماری باروک ایتالیایی، بین سال‌های 1671 تا 1677 میلادی ساخته شد. طراحی این بنای باشکوه توسط معمار برجسته، پیترو آنتونیو کورادی (Pietro Antonio Corradi) انجام گرفت، در حالی که نظارت بر ساخت و ساز بر عهده ماتئو لاگومادجوره (Matteo Lagomaggiore) بود. این کاخ به عنوان اقامتگاه خانواده قدرتمند و اشرافی برینیوله-ساله (Brignole Sale) بنا نهاده شد. این خانواده که از نفوذ و ثروت بالایی برخوردار بودند، نقش محوری در توسعه و غنی‌سازی کاخ ایفا کردند. مجموعه‌های هنری کاخ عمدتاً از طریق این خانواده گردآوری و توسعه یافت و تکمیل تزئینات و بازسازی‌ها تا اواسط قرن نوزدهم ادامه یافت، زیرا مجموعه هنری خانواده برینیوله-ساله از نظر اندازه و کیفیت رشد می‌کرد.

سبک معماری کاخ روسو نمونه‌ای برجسته از باروک ایتالیایی است که با شکوه و جزئیات فراوان مشخص می‌شود. پلان آن به شکل U طراحی شده است، با دو بال که توسط ایوان‌ها (loggias) به هم متصل شده‌اند و یک حیاط داخلی مربع شکل را احاطه می‌کنند. این نوع پلان از طرح‌های مورد استفاده توسط بارتولومئو بیانکو (Bartolomeo Bianco) الهام گرفته شده است. هر دو طبقه اصلی کاخ (piani nobili) دارای چیدمان معمولی شامل یک ایوان و یک سالن بزرگ در موقعیت محوری، و ردیفی از اتاق‌ها در هر طرف هستند که نشان‌دهنده طراحی هوشمندانه و کاربردی آن دوران است.

کاخ روسو تا سال 1874 در مالکیت خانواده برینیوله-ساله باقی ماند. در این سال، ماریا برینیوله-ساله، دوشس گالیرا (Maria Brignole Sale, Duchess of Galliera)، آخرین وارث این خانواده، تصمیم مهمی گرفت: او کاخ را به شهر جنوا اهدا کرد. هدف او از این اقدام، "افزایش شکوه هنری و منابع عملی" جنوا و جاودانه کردن تاریخ خانواده‌اش بود. پس از این وقف سخاوتمندانه، کاخ به مالکیت شهرداری درآمد و به یک گالری عمومی تبدیل شد. این روند نشان‌دهنده یک الگوی تاریخی در اروپا است که در آن ثروت و نفوذ اشراف به طور مستقیم به ایجاد و حفظ مؤسسات فرهنگی عمومی منجر شد. این انتقال از یک اقامتگاه خصوصی به یک مرکز فرهنگی عمومی، دسترسی به هنر و تاریخ را برای عموم جامعه فراهم آورد و بر اهمیت نقش افراد و خانواده‌های ثروتمند در حمایت از هنر و فرهنگ و در نهایت، شکل‌گیری هویت فرهنگی یک شهر یا کشور تاکید می‌کند. کاخ روسو نمونه‌ای برجسته از این انتقال است که از یک اقامتگاه خصوصی به یک مرکز فرهنگی عمومی تبدیل شده است.

گنجینه‌ای از هنر و فرهنگ

کاخ روسو در حال حاضر به عنوان یکی از مهم‌ترین گالری‌های هنری شهر جنوا شناخته می‌شود. این کاخ، همراه با گالری‌های کاخ بیانکو و کاخ دوریا تورسی، مجموعه موزه‌های استرادا نووا را تشکیل می‌دهد که یک مسیر موزه‌ای منحصر به فرد در خیابان گاریبالدی را ارائه می‌دهد. مجموعه هنری کاخ روسو بسیار غنی و متنوع است و شامل بخش‌های مختلفی می‌شود که هر یک به جنبه‌ای از هنر و فرهنگ جنوا و اروپا می‌پردازند.

مجموعه‌های اصلی کاخ عبارتند از:

• نقاشی و مجسمه: این بخش شامل آثار مکاتب مختلف هنری مانند مکتب جنوا، مکتب فلاندری، مکتب ونیزی، و مکتب امیلیان است. هنرمندانی چون برناردو استروزی (Bernardo Strozzi)، آنتون ون دایک (Anton Van Dyck)، آنتونیو کانووا (Antonio Canova) و هنرمندان "کاراواجسک" در این مجموعه حضور دارند. مجموعه نقاشی‌های کاخ شامل شاهکارهایی از هنرمندانی چون ون دایک (هفت نقاشی، از جمله سه پرتره خانوادگی)، جودیت اثر ورونزه (Veronese)، سنت سباستین اثر گویدو رنی (Guido Reni)، کلئوپاترا اثر گوئرچینو (Guercino)، آشپز اثر برناردو استروزی و بسیاری دیگر است.
• فلزات و سکه‌ها: مجموعه سکه‌شناسی شامل سکه‌های یونانی و رومی، اولین سکه‌های ضرب شده توسط جنوا در قرون وسطی (1139-1339)، سکه‌های دوژهای مادام‌العمر (1339-1528) و دوژهای دوساله (1528-1797)، و آخرین سکه‌های جمهوری و دوران ناپلئون (1798-1814) است.
• منسوجات: مجموعه‌های مدنی منسوجات شامل لباس‌های غربی، لوازم جانبی، لباس‌های بالکان و خاورمیانه، توری، پارچه‌های بافت‌دار و گلدوزی شده، و پرده‌های نقش‌دار (تپستری) هستند.
• سرامیک‌ها: این بخش شامل سرامیک‌ها، ماژولیکای لیگوری، ظروف دارویی، و چینی‌های شرقی و اروپایی است.
• کابینت چاپ و طراحی: این مجموعه شامل آثار هنرمندانی چون آرچیمبولدو (Arcimboldo) و طراحی‌های جنوایی دوره باروک است.

فرسکوهای باشکوه قرن هفدهم در اتاق‌های کاخ، از مهم‌ترین مجموعه‌های هنری آن هستند. این فرسکوها توسط برجسته‌ترین نقاشان آن زمان جنوا، از جمله گرگوریو ده فراری (Gregorio De Ferrari)، دومنیکو پیولا (Domenico Piola) و پسرش پائولو جرولامو (Paolo Gerolamo)، جیووانی آندریا کارلونه (Giovanni Andrea Carlone)، کارلو آنتونیو تاولا (Carlo Antonio Tavella) و بارتولومئو گویدوبونو (Bartolomeo Guidobono) خلق شده‌اند. این فرسکوها یکی از زیباترین و مهم‌ترین مجموعه‌های نقاشی دیواری قرن هفدهم جنوا را تشکیل می‌دهند. این آثار با هدف ارتقاء و اعتبار بخشیدن به اقامتگاه اشرافی و در نتیجه خانواده برینیوله-ساله خلق شده‌اند. هنرمندان با استفاده از تکنیک‌های پرسپکتیو (مانند برادران هافنر) و ترکیب نقاشی و گچ‌بری، عمق و بعد سومی به فضا بخشیده‌اند که نمایانگر اوج هنر باروک در آن دوران است.

کاخ روسو صرفاً محلی برای نمایش آثار هنری نیست، بلکه خود یک اثر هنری جامع است که به عنوان یک "متن فرهنگی" عمل می‌کند. این مکان به بازدیدکنندگان اجازه می‌دهد تا نه تنها هنر، بلکه تاریخ اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جنوا را از طریق لنز زندگی اشرافی درک کنند. همانطور که بیان شده است، کاخ روسو "سفری در تمدن زندگی اشراف جنوا" است و "طی قرون، فضاهای جدیدی تزئین و مبله شده‌اند و یک دایرةالمعارف واقعی از سبک زندگی را تا قرن بیستم ایجاد کرده‌اند". وجود مجموعه‌های متنوع و فرسکوهای با برنامه شمایل‌نگاری پیچیده که به "افزایش پرستیژ خانواده" می‌پردازند، نشان می‌دهد که کاخ نه تنها یک گالری، بلکه یک نمایش جامع از قدرت، سلیقه و هویت یک خانواده اشرافی در طول زمان است. این رویکرد به کاخ، عمق بیشتری به درک بازدیدکننده از آن می‌بخشد و آن را از یک "مخزن" به یک "تجربه" تبدیل می‌کند.

جدول 1: مجموعه‌های هنری برجسته کاخ روسو

کاخ روسو: بخشی از میراث جهانی یونسکو

در سال 2006، یونسکو کاخ روسو را به عنوان بخشی از "خیابان‌های جدید و سیستم کاخ‌های روللی" (Le Strade Nuove e il sistema dei Palazzi dei Rolli) در جنوا به عنوان میراث جهانی به رسمیت شناخت. این مجموعه شامل 42 کاخ از بیش از 100 کاخ موجود در مرکز تاریخی شهر است که نمونه‌ای بی‌نظیر از برنامه‌ریزی شهری و معماری در دوران رنسانس و باروک را به نمایش می‌گذارد.

سیستم "پالازی دئی روللی" یک سیستم مهمان‌نوازی عمومی منحصر به فرد در جمهوری جنوا در قرون 16 و 17 بود. در این سیستم، خانواده‌های اشرافی جنوا موظف بودند کاخ‌های خود را برای اقامت مهمانان دولتی برجسته، از جمله پادشاهان و سفیران، در اختیار قرار دهند. این سیستم، همراه با "خیابان‌های جدید" (Strade Nuove) که برای نمایش قدرت و ثروت اشراف جنوا طراحی شده بودند، نشان‌دهنده اوج قدرت مالی و دریانوردی جمهوری جنوا در آن دوره است. خیابان گاریبالدی که کاخ روسو در آن قرار دارد، در گذشته به "استرادا نووا" (Strada Nuova) یا "خیابان پادشاهان" نیز معروف بود و یکی از مهم‌ترین و پرجاذبه‌ترین خیابان‌های جنوا محسوب می‌شود.

ثبت یونسکو نه تنها به دلیل زیبایی معماری این کاخ‌ها، بلکه به دلیل "سیستم خاص اقامت عمومی" و "اولین نمونه در اروپا از یک پروژه توسعه شهری با چارچوبی یکپارچه" صورت گرفت. این امر نشان می‌دهد که "پالازی دئی روللی" صرفاً مجموعه‌ای از کاخ‌های زیبا نیست، بلکه یک نوآوری در دیپلماسی و برنامه‌ریزی شهری در دوره رنسانس و باروک بوده است. جنوا از طریق این سیستم، قدرت و نفوذ خود را به نمایش می‌گذاشت و مهمانان خارجی را تحت تاثیر قرار می‌داد. این رویکرد به درک عمیق‌تر از جایگاه جنوا به عنوان یک قدرت دریایی و تجاری در آن زمان کمک می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه معماری می‌تواند به عنوان ابزاری برای نمایش قدرت و نفوذ یک دولت عمل کند. بسیاری از این کاخ‌ها، از جمله کاخ روسو، هنوز هم قابل بازدید هستند و برخی به موزه‌ها تبدیل شده‌اند.

حفاظت و نوسازی: داستانی از بقا و بازسازی

کاخ روسو در طول تاریخ خود شاهد چندین دوره مرمت و بازسازی بوده است که هر یک به حفظ و بقای این میراث ارزشمند کمک کرده‌اند. یکی از مهم‌ترین این دوره‌ها، پس از آسیب‌های جدی ناشی از بمباران در جنگ جهانی دوم (به طور خاص در سال 1942) بود. شدت آسیب‌ها به حدی بود که بازسازی بخش‌های از دست رفته تنها گزینه در نظر گرفته شده بود و مرمت کاخ تحت نظارت دفتر مهندسی عمران و با راهنمایی مدیر دفتر هنرهای زیبا، اورلاندو گروسو (Orlando Grosso)، انجام شد.

در میانه قرن بیستم، معمارانی چون فرانکو آلبینی (Franco Albini) و کاتالدو مارچنارو (Cataldo Marcenaro) نقش کلیدی در طراحی داخلی و بازسازی کاخ ایفا کردند. مرمت کاخ روسو تحت نظر مارچنارو و طراحی داخلی آن نتیجه کار آلبینی و همکارش فرانکا هلگ (Franca Helg) بود، اگرچه آنها به شدت تحت تأثیر توصیه‌های مارچنارو قرار داشتند. این بازسازی‌ها با هدف حفظ شخصیت اقامتگاه اشرافی کاخ، با وجود تغییرات گسترده، انجام شد. رویکرد آنها شامل استفاده از سایه‌های روشن و خنثی برای دیوارها و فرش‌ها، نمایش نقاشی‌ها در سطح چشم، و توجه ویژه به نورپردازی (نور طبیعی و مصنوعی) بود. آلبینی همچنین سیستم‌های نگهداری نوآورانه‌ای مانند قفسه‌های کشویی برای نقاشی‌ها در اتاق زیر شیروانی طراحی کرد که از سایر حوزه‌ها الهام گرفته شده بودند و هنوز هم برای نقاشی‌های کوچک‌تر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

اخیراً، کار مرمت و به‌روزرسانی مهمی در کاخ روسو انجام شده است که در پایان سال 2019 آغاز شد و با هدف ارتقاء ساختمان به استانداردهای کیفیت و ایمنی فعلی صورت گرفت. این پروژه شامل مدرن‌سازی فناوری و ارتقاء سیستم‌ها، از جمله تغییرات لازم برای استفاده از شبکه‌های کامپیوتری بود که تجربه بازدید متفاوتی را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کند. در طراحی سیستم‌ها، توجه ویژه‌ای به یافتن راه‌حل‌هایی شد که به تزئینات دیواری و کف‌پوش‌های مرمری آسیب نرساند، با هدف احترام کامل به ویژگی‌های تاریخی مجموعه و کارهای انجام شده در دهه 1950. علاوه بر کارهای سیستمی و فناوری، دو فعالیت مهم حفاظتی نیز انجام شد: مرمت "سالا دلا گروتا" (Sala della Grotta) در طبقه نیم‌طبقه دوم، با "آلکوف" منحصر به فردش، و بازسازی باغ‌ها.

این تلاش‌های مداوم برای مرمت و نوسازی، تعادل ظریفی میان حفظ اصالت تاریخی و نیاز به مدرن‌سازی برای دسترسی عمومی را نشان می‌دهد. کاخ روسو پس از تخریب گسترده در جنگ جهانی دوم، تحت بازسازی‌های "انتقادی" قرار گرفت که هدف آن بازگرداندن "فرم واقعی" آثار هنری بود. با این حال، پروژه‌های اخیر بر "مدرن‌سازی فناوری" و "ارتقاء سیستم‌ها" برای بهبود "تجربه بازدیدکننده" تمرکز دارند، در حالی که "احترام کامل به ویژگی‌های تاریخی" را حفظ می‌کنند. این دو رویکرد، یکی پس از جنگ و دیگری در دوران معاصر، نشان‌دهنده یک چالش و روند مداوم در مدیریت میراث فرهنگی است: چگونه می‌توان یک بنای تاریخی را حفظ کرد و در عین حال آن را برای مخاطبان امروزی مرتبط و قابل دسترس ساخت؟ کاخ روسو نمونه‌ای از این چالش و موفقیت است که با وجود آسیب‌های گذشته و نیاز به به‌روزرسانی، توانسته است هویت تاریخی خود را حفظ کرده و در عین حال، با استفاده از فناوری، تجربه بازدید را بهبود بخشد. این روند نشان‌دهنده تکامل رویکردهای حفاظت از میراث فرهنگی در طول زمان است.

تجربه بازدید از کاخ روسو

کاخ روسو در خیابان گاریبالدی 18، 16124 جنوا، ایتالیا واقع شده است. این خیابان به دلیل کاخ‌های باشکوهش، یکی از دیدنی‌ترین نقاط جنوا است و بازدیدکنندگان می‌توانند به راحتی به آن دسترسی پیدا کنند.

کاخ روسو تلاش‌های قابل توجهی برای بهبود دسترسی‌پذیری برای همه بازدیدکنندگان انجام داده است. ورودی اصلی کاخ قابل دسترسی است و مسیر نمایشگاه در دو طبقه با دسترسی آسانسور به تمام سطوح، از جمله پشت‌بام پانوراما (که البته به دلیل وجود چند پله فقط تا حدی قابل دسترسی است)، قابل پیمایش است. ویلچر برای استفاده بازدیدکنندگان در دسترس است و توصیه می‌شود از قبل رزرو شود. برای افراد دارای نیازهای ارتباطی و شناختی، ابزارهای اختصاصی از طریق استراتژی‌های ارتباط جایگزین افزایشی (AAC) ارائه می‌شود تا تجربه بازدید برای آنها نیز غنی‌تر شود. سرویس‌های بهداشتی قابل دسترس و مجهز در کاخ بیانکو (که مجاور کاخ روسو است) وجود دارد و سیستم صوتی القای مغناطیسی برای افراد کم‌شنوا در سالن پذیرش نصب شده است. همچنین، پارکینگ‌های رزرو شده برای خودروهای دارای نشان آبی (ویژه معلولین) در میدان فونتانه ماروزه (Piazza delle Fontane Marose) در نزدیکی کاخ وجود دارد.

بازدید از کاخ روسو اغلب به عنوان بخشی از تجربه کامل موزه‌های استرادا نووا توصیه می‌شود که شامل کاخ بیانکو و کاخ دوریا تورسی نیز می‌شود. این سه کاخ در کنار هم، یک مسیر موزه‌ای منحصر به فرد را در خیابان گاریبالدی ارائه می‌دهند که مهم‌ترین مجموعه هنرهای باستانی شهر را به نمایش می‌گذارد. بازدید از این مجموعه بیش از 75 اتاق را در سطوح مختلف شامل حیاط‌ها، ایوان‌ها، باغ‌ها و تراس‌ها در بر می‌گیرد و مناظر خیره‌کننده‌ای از شهر و مرکز تاریخی آن را ارائه می‌دهد. تاکید بر دسترسی‌پذیری و پیشنهاد بازدید از کاخ‌های مجاور به عنوان یک "مسیر موزه‌ای منحصر به فرد" نشان می‌دهد که مدیریت کاخ روسو فراتر از صرفاً نمایش آثار هنری، به دنبال ایجاد یک "تجربه فرهنگی جامع و فراگیر" است. این رویکرد مدرن در مدیریت موزه‌ها، هدفش جذب طیف وسیع‌تری از بازدیدکنندگان و افزایش عمق درک آنها از میراث فرهنگی است. این امر بر اهمیت رویکردهای مدرن در مدیریت موزه‌ها تاکید می‌کند که فراتر از حفظ و نمایش، بر ایجاد تجربیات معنی‌دار و فراگیر برای همه اقشار جامعه تمرکز دارند.

نتیجه‌گیری: میراثی زنده در قلب جنوا

کاخ روسو، با معماری باشکوه باروک، مجموعه‌های هنری بی‌نظیر، و تاریخچه‌ای غنی از مالکیت اشرافی و وقف عمومی، نمادی زنده از تاریخ، هنر و فرهنگ جنوا است. این کاخ نه تنها یک اقامتگاه سابق اشرافی است، بلکه یک گالری هنری پویا و بخشی جدایی‌ناپذیر از میراث جهانی یونسکو محسوب می‌شود.

از زمان ساخت در قرن هفدهم تا بازسازی‌های پس از جنگ جهانی دوم و به‌روزرسانی‌های اخیر، کاخ روسو همواره نقش مهمی در حفظ و نمایش میراث هنری و تاریخی ایتالیا ایفا کرده است. این کاخ، با ارائه یک "دایرةالمعارف سبک زندگی" اشراف جنوا ، به بازدیدکنندگان امکان می‌دهد تا در اعماق گذشته این شهر غرق شوند و از زیبایی‌های هنری آن لذت ببرند. نقش آن در سیستم "پالازی دئی روللی" نیز گواهی بر اهمیت آن در تاریخ سیاسی و اجتماعی جمهوری جنوا است.

با توجه به اینکه کاخ روسو از یک اقامتگاه خصوصی به یک موزه عمومی تبدیل شده ، از آسیب‌های جنگ جهانی دوم جان سالم به در برده و بازسازی شده ، و اکنون با فناوری‌های جدید و دسترسی‌پذیری بالا به حیات خود ادامه می‌دهد، می‌توان آن را نه تنها یک بنای تاریخی، بلکه یک "کپسول زمان" فرهنگی دانست که لایه‌های مختلف تاریخ و تحول را در خود جای داده است. همچنین، توانایی آن در بقا و تطبیق با تغییرات، آن را به نمادی از "تاب‌آوری میراث فرهنگی" تبدیل می‌کند. کاخ روسو، با ترکیبی از اصالت تاریخی و رویکرد مدرن در مدیریت موزه، همچنان به عنوان یک مقصد فرهنگی برجسته در قلب جنوا می‌درخشد و میراثی زنده را برای نسل‌های آینده حفظ می‌کند. این امر به خواننده درکی عمیق‌تر از جایگاه این کاخ در بافت بزرگ‌تر میراث جهانی و اهمیت حفاظت از آن می‌دهد.