غار مارهموار در انتظار تشکیل کارگروه - مجله شرقیا

آنان اصرار دارند به جامعه بقبولانند که غاری که بر اثر عملیات آتشباری معدن سنگ ورودی آن مسدود شده است به حفاظت احتیاج ندارد. شاید بسیاری از افراد مسن تر وضعیت غار علیصدر را در زمان کشف فراموش ننموده باشند، زمانی که هنوز متولی حفاظت و بهره برداری نداشت بسیاری از قندیل های زیبای آن به یغما رفت و امروز در بسیاری از خانه ها تکه ای از سنگ های چند میلیون ساله این غار را می توان یافت.

مدیر کل اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان درباره تشکیل کارگروه و معین تکلیف غار مارهموار خبرهای خوشی برای دوستداران محیط زیست استان دارد. حال باید امیدوار بود که در جلسه کارگروه غارشناسی استان که روز 13 مردادماه برگزار خواهد شد با مطالعه و پژوهش دقیق نوع این غار معین و متولی حفاظت از آن معین گردد. علی مالمیر، مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان، به سوالات ما در این زمینه پاسخ داده است.

• چرا غار مارهموار همچنان بی سرپرست است؟

از سال 1389 آیین نامه حفاظت و بهره برداری از غارهای کشور به تصویب هیات وزیران رسید و در پی آن دستورالعمل حفاظت و بهره برداری از غارها صادر شد و با این کار موضوع غارها وارد فاز جدیدی شد. به صرف این که اثر تاریخی یا طبیعی به ثبت ملی رسیده باشد، ما وظیفه حفاظت از آن را برعهده داریم، غار باشد یا بنای تاریخی یا حتی یک تکه سنگ تفاوتی ندارد مانند غار سراب یا غار علیصدر که در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و ما وظایف حفاظتی خود را انجام می دهیم. اما آثاری طبیعی که ثبت ملی نشده اند و از منظر فرهنگی واجد ارزش تاریخی نیستند یا این که درباره درجه ارزش آن تشخیصی نداده اند، طبیعتا از دیدگاه وظایف ذاتی سازمان میراث فرهنگی در برابر آنها وظیفه ای نداریم. در زمینه غارها، چارچوبی که حاکم است همان آیین نامه مدیریت، حفاظت و بهره برداری از غارهای کشور و دستورالعمل ذی ربط آن است که ماده 2 این دستورالعمل به صراحت غارها را تقسیم بندی نموده است و پس از تعریف هر نوع غار، متناسب با آن تعریف درباره متولی غار توضیح داده است.

طبق این تقسیم بندی غارهایی وجود دارد که متولی آن فقط سازمان حفاظت محیط زیست است، متولی بعضی دیگر از غارها سازمان میراث فرهنگی است و بعضی از غارها هم اساسا متولی ندارند و تردد در آنها آزاد است. کارگروه غارشناسی امور راهبردی غارها را برعهده دارد به همین سبب تصمیم گیری در زمینه درجه بندی غارها و معین متولی برای آنها و حتی ارائه طرح حفاظتی از غارها برعهده همین کارگروه است و سازمان میراث فرهنگی هم یکی از اعضای این کارگروه است. بعضی از غارها مانند علیصدر پیش از ابلاغ این آیین نامه مورد استفاده بوده اند و در کارگروه غارشناسی نوع آنها معین شده و به عنوان غار درجه 3 و گردشگرپذیر معرفی شده است یا غار سراب که پیش تر به ثبت ملی رسیده است.

در این آیین نامه به صراحت تأکید شده است که وظیفه حفاظت از غارهایی که به ثبت ملی رسیده اند و همچنین غارهای درجه 3 برعهده میراث است. در این میان اگر غاری قبلا معین تکلیف نشده باشد و درجه و متولی آن معین نباشد باید ابتدا در کارگروه آن را مورد بحث و آنالیز قرار دهند و درجه بندی آن را معین نمایند. یعنی بعد از این مرحله تصمیم گرفته خواهد شد که متولی آن سازمان حفاظت محیط زیست باشد یا سازمان میراث فرهنگی. غار مارهموار هنوز در کارگروه مطرح نشده است.

• چرا کارگروه تشکیل نمی گردد؟

این سوال را باید دبیرخانه پاسخ بدهد. دبیرخانه کارگروه استانی، سازمان حفاظت محیط زیست است. قاعده بر این بوده که تمام غارها پس از شناسایی در کارگروه معین تکلیف گردد، اما از آنجا که غارهای علیصدر و سراب غارهای حساسی بودند در نخستین جلسات کارگروه بر این 2 غار تأکید شد. البته طبق برنامه باید تمام غارها درجه بندی و معین متولی شوند تا علاوه بر معین شدن وضعیت حفاظتی، تکلیف مردم هم در برابر این آثار طبیعی معین گردد. تا زمانی که غار تازه کشف شده معین تکلیف نگردد ما متولی آن نیستیم اما اگر روزی در کارگروه غارشناسی به لحاظ فنی و مدیریتی به جمع بندی رسیدند که متولی غار سازمان میراث باشد طبیعتا ما با جان و دل می پذیریم.

رئیس اداره محیط زیست معتقد است طبق ماده 9 آیین نامه، حفاظت از هر غاری که در مناطق چهارگانه محیط زیست قرار ندارد و به عنوان اثر ملی طبیعی ثبت نشده باشد، برعهده سازمان میراث فرهنگی است. بنابراین باید سازمان میراث پاکسازی در ورودی غار را شروع کند تا کار مطالعاتی برای درجه بندی غار شروع گردد. با صحبت های شما و ایشان عملا یک دور باطل تکرار می گردد و ممکن است هیچ وقت متولی این غار معین نگردد.

ماده شش آیین نامه مدیریت، حفاظت و بهره برداری از غارهای کشور که خود حفاظت محیط زیست آن را تهیه نموده و توسط کارگروه غارشناسی کشور صورت گرفته است صراحتا اعلام می نماید: شناسایی، مطالعه و طرح جامع حفاظت و بهره برداری از غارها، برنامه ریزی و تنظیم دستورالعمل امور فرهنگی، آموزشی و همکاری های بین المللی درخصوص نحوه حفاظت و بهره برداری از غارهای کشور و هماهنگی بین دستگاه های ذی ربط با رعایت قوانین و مقررات مربوطه برعهده کارگروه است. یعنی این ماده به مطالعه و شناسایی و تهیه طرح حفاظت مستقیما اشاره نموده است. در ماده 8 به توضیح وظایف هریک از اعضای کارگروه از جمله سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان میراث فرهنگی اشاره نموده است. در قسمت سوم بند الف ماده 8 آمده است: کشف و شناسایی غارهای مشمول میراث طبیعی دنیا و حفاظت از آنها جزو وظایف محیط زیست است. در بند 2 همین ماده آمده است: تهیه طرح مطالعاتی جهت اکتشاف و معرفی غارهای طبیعی کشور برعهده سازمان محیط زیست است.

بنابراین در مرحله اول این موضوع باید در کارگروه مطرح و سپس نوع غار معین گردد. اگر پیش از طرح در کارگروه به مطالعه احتیاج داشته باشد، طبیعتا براساس بند 2 این وظیفه برعهده محیط زیست است. حال شما فرض کنید کارگروه با هماهنگی بین دستگاه ها تصمیم بگیرد که دستگاه دیگری این وظیفه را برعهده بگیرد، آن دستگاه می تواند این وظیفه را بپذیرد. به هر حال گام نخست تشکیل کارگروه است. برای اجرای آیین نامه دستورالعملی صادر شده که دبیرخانه ای که همان سازمان محیط زیست است آن را معین نموده و به تصویب کارگروه غارشناسی کشور رسیده است. در ماده 2 همه غارها را درجه بندی نموده و متولی هریک را معین نموده است.

در توضیح غار درجه یک آمده است: غارهایی که دارای ارزش طبیعی ویژه، گونه های خاص زیستی، ساختارهای حساس و کمیاب غاری، فسیل های منحصربه فرد یا تاریخی، (بقایای انسانی یا مصنوعات بشری) یا منابع آبی حساس هستند به عنوان اثر طبیعی ملی توسط سازمان حفاظت محیط زیست یا میراث تاریخی توسط میراث فرهنگی به ثبت رسیده یا می رسد یعنی اگر این غار ویژگی های مذکور را داشته باشد یا سازمان محیط زیست آن را ثبت می نماید یا سازمان میراث فرهنگی، یعنی هر سازمانی که غار را ثبت نموده باشد متولی آن به شمار می رود و براساس تبصره 2 مسئولیت حفاظت برحسب مورد برعهده یکی از 2 سازمان است. مثلا غار سراب را ما ثبت نموده ایم و متولی حفاظت از آن هستیم.

بهره برداری از غارها هم معین شده و براساس تبصره 3 ماده 3 همان آیین نامه بهره برداری براساس مجوز سازمان متولی است. به همین ترتیب غار درجه 2، 3 و 4 هم معین نموده است و تنها غاری که متولی آن سازمان میراث فرهنگی است غارهای درجه 3 یا غارهایی است که ما ثبت ملی نموده ایم. ممکن است غاری گردشگرپذیر نباشد اما براساس ماده 3 متولی آن ما باشیم مثلا غار سراب اگرچه گردشگرپذیر نیست اما از آنجا که ما به ثبت ملی رسانده ایم متولی آن میراث فرهنگی است. برای حفظ آن حریم و عرصه را معین نموده ایم که براساس آن جواب استعلام ها را می دهیم و اجازه ایجاد معادن جدید و توسعه معادن موجود را نمی دهیم.

• با توجه به این که اداره حفاظت محیط زیست مسئول دبیرخانه است و تاکنون درخواست تشکیل کارگروه را مطرح ننموده است، شما به عنوان یکی از اعضای کارگروه می توانید درخواست دهید کارگروه تشکیل گردد؟

می توان این درخواست را عنوان کرد و در دستور قرار داد، البته به خاطر موضوع دیگری که ما پیگیری می کنیم در کارگروه غارشناسی قرار بگیرد، احتمالا در روز 13 مردادماه جلسه کارگروه تشکیل گردد و مشاور ما گزارشی را درباره ضوابط مربوط به غار علیصدر و غار سراب به کارگروه ارائه می دهد. می توان موضوع این غار را هم در دستور کار قرار داد.