3 برابر شدن فرونشست زمین طی یک دهه اخیر در کشور، هشدار نسبت به درگیر شدن استان های شمالی - مجله شرقیا

به گزارش خبرنگاران، در روزهای اخیر از سوی موسسه تحقیقاتی اینتل لب تصاویر ماهواره ای در زمینه فرونشست زمین در اطراف تهران منتشر و از آن به اسم بمب ساعتی بی صدا یاد شد و آن را تهدیدی برای 13میلیون نفر جمعیت ساکن در این منطقه ها دانست.

این گزارش با اشاره به استخراج بیش از حد آب های زیرزمینی، از تداوم 25 سانتی متر فرونشست سالانه زمین در برخی از منطقه ها تهران خبر می دهد.

این در حالی است که مدیر کل دفتر آنالیز مخاطرات زمین شناسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور با تاکید بر اینکه بازه زمانی داده های ماهواره ای منتشر شده معین نیست، گفت: سازمان زمین شناسی از 40 سال پیش این مخاطره را مورد مطالعه قرار داده و آن را به جامعه معرفی نموده است، ضمن آنکه از دو دهه گذشته هم هشدارهای لازم نسبت به رخداد فرونشست زمین داده شده است.

شهبازی بعلاوه خاطرنشان می نماید که تا به امروز دو اطلس جامع فرونشست زمین در دشت های ایران منتشر شده و تهیه سومین اطلس هم در دستور کار سازمان زمین شناسی ایران واقع شده است.

وی با بیان اینکه اطراف تهران به صورت یکدست سالانه 25 سانتی متر فرونشست ندارد، یادآور شد: مطالعات ما نشان می دهد که سطح درگیری زمین در پیرامون جنوب غرب شهر تهران با پدیده فرونشست طی یک دهه گذشته تقرییا دو تا 3 برابر شده است.

فرونشستی که از 40 سال گذشته معرفی گردیده است

دکتر رضا شهبازی در گفت وگو با خبرنگاران، با بیان اینکه بر اساس یک تعریف ساده، فرونشست زمین، حرکت توده سطح زمین در محور قائم (به سمت پایین) است، اضافه نمود: معمولا آنچه که ما به اسم فرونشست زمین با آن روبرو هستیم، در دشت هایی که از رسوبات یا خاک ریز دانه تشکیل شده اند، رخ می دهد. رسوبات ریز دانه هم بیشتر در زمین های کشاورزی واقع در حاشیه شهرها و روستاها قرار دارند.

وی با تاکید بر اینکه فرونشست زمین ارتباط بسیار مستقیمی با بهره برداری از منابع آب های زیر زمینی دارد، اظهار کرد: این وابستگی تقریبا اثبات شده است، ضمن آنکه سابقه و رخداد فرونشست نو نیست و چندین دهه است که این رخداد در کشورهایی مانند امریکا با نرخ بالا در حال رخ دادن است.

شهبازی، با بیان اینکه پدیده فرونشست زمین در ایران هم دارای سابقه طولانی است، خاطر نشان کرد: از حدود 25 سال قبل موضوع فرونشست زمین دشت ها و منطقه ها مختلف کشور از سوی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی هم مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته و هم نسبت به ثبت و معرفی آن اقدام شده و هشدارهای لازم به مسؤولان هم داده شده است.

مدیر کل دفتر آنالیز مخاطرات زمین شناسی و زیست محیطی سازمان زمین شناسی، همکاری با محققان دانشگاهی و پژوهشگاه ها در این زمینه را از دیگر اقدامات این سازمان برای شناسایی بیشتر پدیده فرونشست زمین در ایران نام برد و یادآور شد: بیش از دو دهه قبل از سوی این دفتر، رخداد پدیده فرونشست زمین به کشور معرفی گردید و با توجه به مطالعاتی که از گذشته در این زمینه در کشور اجرا شده است، ما می دانیم که فرونشست از 40 سال قبل در کشور در حال رخ دادن است.

وی با اشاره به گزارش های منتشر شده در زمینه فرونشست زمین در اطراف تهران، شرح داد: اعدادی که در گزارش های این چنینی ارائه می گردد، معمولا بر اساس پردازش داده های ماهواره ای است و در این زمینه چندین موضوع کلیدی وجود دارد، از جمله آنکه در این گزارش معین نیست که دوره زمانی برداشت داده های مربوط به فرونشست زمین در چه بازه زمانی بوده است.

وی فرونشست زمین را یک پدیده مهیب در کشورها دانست و گفت: کلانشهرهایی مانند تهران، اصفهان، کرج، مشهد و دشت هایی همانند مرودشت فارس و رفسنجان در استان کرمان با چالش فرونشست روبرو هستند.

به گفته این محقق حوزه مخاطرات، اولین منطقه های که فرونشست به صورت عظیم دیده شد، در رفسنجان استان کرمان و فسا در استان فارس بوده است.

شهبازی ادامه داد: سازمان زمین شناسی در بیش از یک دهه قبل برای اولین بار فرونشست زمین به اندازه 36 سانتی متر در سال را مطرح نمود، ولی باید به این نکته توجه کرد که فرونشست پدیده ای نیست که در یک دشت به صورت یکدست 25 سانتی متر آن فرونشست داشته باشد، بلکه اندازه آن جا به جا و سال به سال فرق دارد.

وی در این باره شرح داد: از یک سو فشاری که ما بر منابع آب زیر زمینی در برداشت وارد می کنیم و از یک سوی دیگر قابلیت نشست زمین در آبخوان ها و سفره های آب زیر زمینی، برهمکنشی را ایجاد می نمایند که موجب می گردد نرخ نشست زمین، جا به جا و سال به سال متغیر گردد.

شهبازی، با تاکید بر اینکه فرونشست یکدست 25 سانتی متری در دشت های جنوب تهران نداریم، خاطر نشان کرد: در نقاطی ممکن است که پیک فرونشست در بازه زمانی مثلا یک ساله داشته باشیم، همانطور که در یک دهه گذشته سازمان زمین شناسی رقم بالاتری برای فرونشست زمین (35 سانتی متر در سال) در کشور را اعلام نموده بود، ولی این برای یک بازه معین و در یک منطقه معین بود.

وی با اشاره به ارقام اشاره شده در گزارش موسسه تحقیقاتی اینتل لب گفت: بسط دادن این اعداد به کل دشت جنوب تهران یک اقدام غیر علمی است، ولی از سوی دیگر نباید نادیده گرفته گردد که فرونشست، یک پدیده خطرناک است.

فرونشست یعنی مرگ آبخوان ها

مدیر کل دفتر آنالیز مخاطرات زمین سازمان زمین شناسی، ایجاد فرونشست در زمین را به معنای مرگ آبخوان ها اسم کرد و ادامه داد: وقتی که ذرات آبخوان ها بر اثر فرونشست زمین جمع و فشرده می شوند، دیگر قابلیت بازگشت به شرایط اولیه را ندارند؛ از این رو فرونشست به اسم یک مخاطره غیر قابل بازگشت محسوب می گردد.

وی با تاکید بر اینکه بر اثر فرونشست زمین ظرفیت بهره برداری از آبخوان از دست خواهد رفت، ادامه داد: این امر جدای از سایر مخاطراتی است که فرونشست در سطح و پی سازه ها و یا ایجاد ترک و شکاف در سازه ها به ویژه سازه هایی که طولی هستند مانند خطوط جاده ها و راه آهن، خطوط انتقال برق و گاز، نفت و یا سازه هایی که ترازبندی آنها باید دقیق باشد مانند پالایشگاه ها و نیروگاه ها ایجاد می گردد.

شهبازی، ادامه داد: فرونشست بعلاوه موجب جا به جایی پی سازه های عمومی خواهد شد که این امر مقاومت سازه ها را در برابر سایر مخاطرات به ویژه زمینلرزه کاهش خواهد داد.

به گفته این مقام مسؤول اگر مقاومت سازه ای برای زمینلرزه ای طراحی شده باشد، از آنجایی که فرونشست پی سازه ها را جا به جا می نماید، سازه از مقاومت طراحی خودش در برابر زمینلرزه خاص خارج خواهد شد.

وی اضافه نمود: مطالعات ما نشان می دهد که سطح درگیری زمین در پیرامون جنوب غرب شهر تهران با پدیده فرونشست طی یک دهه گذشته تقرییا دو تا 3 برابر شده است.

گلایه محققان از بی توجهی کشور نسبت به اطلس های مخاطرات

مدیر کل دفتر آنالیز مخاطرات زمین شناسی و محیط زیست سازمان زمین شناسی به اقدامات این سازمان در زمینه تهیه اطلس فرونشست زمین اشاره نمود و گفت: ما در اواسط دهه 80 شمسی برای اولین بار مطالعات جامع فرونشست در دشت های بحرانی کشور انجام دادیم و اطلس فرونشست را منتشر و پس از آن در سال 1395 دومین اطلس سراسری فرونشست کشور را منتشر کردیم.

شهبازی خاطر نشان کرد: برای سومین بار، تهیه نقشه های پهنه بندی با تاکید بر پهنه بندی مخاطره فرونشست، دشت های کشور با اولویت دشت های بحرانی مرتبط با این پدیده را در دستور کار داریم.

وی با تاکید بر اینکه این برای سومین بار است که کشور را از لحاظ مخاطره فرونشست مورد مطالعه جامع و سراسری قرار می دهیم، اضافه نمود: فرونشست به اسم یک مخاطره در کشور وجود داشته و دارد و ما همیشه هشدارهای لازم را در این زمینه در دهه های گذشته دادیم، ولی متاسفانه بخش های علمی و تخصصی کشور به آن توجهی نداشته و این در حالی است که سازمان زمین شناسی برترین داده های زمین شناسی را نسبت به بسیاری از کشورها فراوری نموده و هر ساله این داده ها را منعکس می کنیم.

شهبازی با بیان اینکه ما نسبت به توجهی به داده های علمی گلایه داریم، این سوال را مطرح نمود که چرا وقتی از سوی متخصصان کشور در زمینه فرونشست زمین هشدار داده می گردد، توجه نمی گردد، ولی وقتی مطلبی از سوی سازمان های خارجی بر اساس داده های غیر علمی منتشر می گردد، مورد توجه جامعه قرار می گیرد.

وی اضافه نمود: برخی اوقات در برخی از زمینه ها مطالبی منتشر می گردد که گویا محققان ایرانی در خواب بودند و یا آن موضوع مورد غفلت قرار گرفته شده است. این در حالی است که ما تحقیقات بسیار مهمی انجام دادیم که این مطالعات مربوط به یک سال و دو سال نیست، بلکه به طور دائمی است.

بدترین استان ها از لحاظ فرونشست

وی استان اصفهان را بدترین استان کشور به لحاظ وقوع مخاطره فرونشست دانست و اضافه نمود: شرایط این استان حتی از استان تهران بدتر است، ولی نباید یادمان برود که وقتی می گوییم شرایط بد به معنای آن نیست که سایر منطقه ها کشور خطری از جهت فرونشست متوجهشان نیست.

شهبازی، تاکید نمود: مطالعات ما نشان می دهد که فرونشست در همه دشت های کشور که دارای آب شیرین قابل برداشت هستند، وجود دارد. به عبارت دیگر ما دشتی در کشور نداریم که از فرونشست به دور باشد و پیش بینی ما این است که استان های شمالی کشور که درگیر پدیده فرونشست شده اند، اگر مدیریت نگردد و در شرایط خشکسالی که الان با آن روبرو هستیم، منابع آب مدیریت نگردد، استان های گیلان و مازندران که درگیری کمی با پدیده فرونشست دارند، آنها دچار آفت فرونشست خواهند شد.

وی فرونشست را خطرناک ترین مخاطره طبیعی دانست و گفت: پدیده فرونشست قابل مشاهده نیست و زمانی متوجه این رخداد می شویم که دچار آن شده ایم.