بحران مرزها در آسیای مرکزی: مناقشه مرزی قرقیزستان و تاجیکستان ادامه می یابد؟ - مجله شرقیا

به گزارش گروه بین الملل خبرگزای خبرنگاران، مناقشات مرزی یکی از میراث برجای مانده از اتحاد جماهیر شوروی در حوزه اوراسیا است. اخیراً نقطه اوج این مناقشات را در بحران قره باغ شاهد بودیم که یک جنگ تمام عیار بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان، منجر به آزادسازی بعضی اراضی اشغال شده در قره باغ شد.

در عین حال، این مناقشات در آسیای مرکزی نیز وجود داشته است. با این حال سطح مناقشات و درگیری ها در آسیای مرکزی تا به امروز بسیار محدود بوده و کشورهای منطقه اقدامات ماجراجویانه برای الحاق سرزمینی مناطق مورد مناقشه را تا به امروز کمتر از خود بروز داده اند.

با این حال درگیری های روز گذشته در مرزهای قرقیزستان و تاجیکستان نشان داد این مناقشات همچنان به عنوان یک بحرانِ بالقوه در این منطقه وجود دارد.

شروع درگیری ها

روز گذشته درگیری های شدیدی میان نیروهای نظامی تاجیکستان و قرقیزستان در مناطق مرزی باتکن، اسفره و واروخ به وقوع پیوست که فراتر از تیراندازی های نیروهای مرزبانی در ماه ها و سال های گذشته بود.

در این درگیری ها، دو کشور ادوات سنگین توپخانه ای و حتی هلیکوپترهای تهاجمی خود را نیز وارد عرصه درگیری ها نموده و همین موضوع منجر به وارد آمدن تلفات جانی و خسارات گسترده ای در روستاهای مرزی شد.

اگرچه همچنان برآورد های زیادی در مورد میزان تلفات طرفین وجود دارد، رسانه ها بر جای ماندن 13 کشته و بیش از 130 زخمی را از جمله تلفات این درگیری ها عنوان نموده اند.

رسانه های قرقیز و تاجیک تا به امروز علل و عوامل گوناگونی را در مورد نقطه شروع درگیری عنوان نموده اند. بنا بر گزارش منابع تاجیک، درگیری در مناطق مرزی مشترک دو کشور زمانی شروع شد که کوشش هایی از سوی قرقیزستان برای تصرف تاسیسات آبی موسوم به گلاونوی صورت گرفت.

با این حال رسانه های قرقیزستان عبور شهفرایندان تاجیک از بخشی از قلمرو قرقیزستان و نیز اقدامات بعضی کارگران تاجیک در نزدیکی رودخانه های محلی در برداشتن آوار و نیز نصب تجهیزات نظارتی مانند دوربین مداربسته را نقطه شروع درگیری ها عنوان کردند.

شدت دریافت مناقشات

بر اساس گزارش های محلی، درگیری های اخیر با مناقشات ساکنان روستاهای مرزی شروع شد. نخستین گام از این درگیری ها با سنگ پرانی طرفین بود که منجر به شدت دریافت درگیری ها با زخمی شدن سطحی چند نفر شد.

در ادامه رسانه های قرقیز ادعا کردند که شلیک چند گلوله از سوی یکی از پاسگاه های مرزی تاجیکستان به سمت شهفرایندان قرقیز، باعث شد تا نیروهای نظامی قرقیز نیز وارد مناقشه شوند. پس از آن بود که دولت قرقیزستان اقدام به تخلیه روستاهای مرزی در مجاورت مناطق درگیری می نماید.

با حضور نیروهای نظامی دیگر، درگیری ها به مرور شدت می یابد و جدای از نیروهای محدود مرزبانی، ارتش های دو کشور نیز درگیر می شوند. نیروهای نظامی دو طرف انواع تسلیحات زرهی سنگین نظیر توپخانه ها را وارد عمل نموده و حتی هلیکوپترهای نظامی تهاجمی نیز وارد درگیری ها می شوند. در شبکه های اجتماعی تاجیکستان و قرقیزستان نیز تصاویری از انتقال گسترده تجهیزات نظامی سنگین به مناطق درگیری منتشر می گردد.

پیگیری فرایند مذاکرات در مسکو

هم زمان با شروع درگیری ها، وزرای امور خارجه دو کشور به همراه یک هیات دیپلماتیک راهی مسکو می شوند. مذاکرات فشرده ای در این زمان در مورد چگونگی شروع درگیری ها و شرایط توقف آن با میانجی گری روسیه شروع شد.

طرفین در این مذاکرات در مورد تحرکات هفته های اخیر نیز که منجر به احضار سفرا شده بود، گفت و گوهایی را ترتیب دادند. در نهایت این گفت و گوها در عصر روز پنج شنبه نتیجه داد.

طرفین در یک بیانیه مطبوعاتی اطلاع دادند که توافق آتش بس از ساعت 20 به وقت محلی اجرا خواهد شد و نیروهای نظامی طرفین به مواضع پیشین خود باز خواهند گشت.

روسلان قزاق بایف، وزیر امور خارجه قرقیزستان همچنین توضیح داد که این کشور، ادعایی در مورد سرزمین های خارجی ندارد. در همین حال توافق دیگری برای برقراری مذاکرات جدی تر میان مقامات امنیتی طرفین صورت گرفت. همچنین تاسیس تیم های مشترک اجرای قانون برای گشت زنی در مناطق مورد مناقشه مورد توافق نهاده شد.

ساعاتی پس از آن نیز تماس های مستقیم دیگری میان دو کشور برقرار شد. نخست وزیران دو کشور در یک جلسه فوری بر ضرورت اجرای آتش بس تاکید نمودند. نخست وزیری قرقیزستان نیز در اطلاعیه ای گفت، برای جلوگیری از تشدید درگیری ها اقدامات ویژه ای در نظر گرفته شده است.

جالب توجه آن که، این درگیری ها درست زمانی شروع شد که نشست وزرای دفاع سازمان پیمان امنیت دسته جمعی در شهر دوشنبه، پایتخت تاجیکستان به انتها رسیده بود. یکی از محورهای مطرح شده در این نشست توسعه همکاری های دفاعی و نظامی با موضوع مسکو بود.

واکنش های خارجی

شروع درگیری ها در مرزهای قرقیزستان و تاجیکستان واکنش های خارجی را نیز برانگیخت. روسیه نخستین کشوری بود که به این مناقشات واکنش نشان داد و فرایند میانجی گری برای حل بحران را در رویکرد سنتی خود، شروع کرد.

قاسم ژومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان نیز در همان ساعات اولیه شروع درگیری ها با انتشار بیانیه ای خواهان حل و فصل اختلافات از روش های مسالمت آمیز شد.

در همین حال، معاون دبیر کل سازمان ملل متحد نیز با ابراز نگرانی از وقوع درگیری های روی داده میان دو کشور، از دست یابی به توافق آتش بس میان طرفین استقبال کرد.

در همین حال نماینده ویژه اتحادیه اروپا در آسیای مرکزی نیز نسبت به این درگیری ها واکنش نشان داد. پیتر بوریان ضمن برقراری تماس تلفنی با طرفین، بر آمادگی طرف اروپایی برای ارائه یاری های فنی و حقوقی جهت انتها یافتن درگیری ها و حل و فصل اختلافات تاکید نمود.

سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان نیز صبح امروز با اظهار نگرانی جمهوری اسلامی ایران از وقوع درگیری ها، ضمن تقدیر از تدابیر عاجل سران دو کشور برای توقف درگیری های نظامی، آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای مساعدت به پیشبرد مذاکرات طرفین و همچنین ارائه تجربیات حقوقی و فنی خود در این زمینه را ابراز داشت.

آیا این درگیری ها ادامه می یابد؟

این درگیری ها در حالی به صورت موقت در یک توافق آتش بس متوقف شده که برآورد ها در مورد احتمال از سر گیری مجدد مناقشات وجود دارد.

در حقیقت، ریشه اصلی درگیری های روی داده در روز گذشته نبود. طی هفته های اخیر بارها مذاکرات متعددی میان طرفین در مورد مناطق مرزی اجرا شده است. یکی از محورهای بسیار جدی در این مناقشات منطقه واروخ است.

این منطقه که جزئی از خاک تاجیکستان است، به دلیل عدم پیوستگی جغرافیایی با سرزمین مادری، برای تردد با دیگر بخش های تاجیکستان با مسائلی روبرو است. همین موضوع نیز نگاه ویژه قرقیزها را نسبت به این موضوع جلب نموده بود.

هفته های گذشته برآورد هایی در مورد پیشنهاد طرف قرقیزستانی برای مبادله منطقه استراتژیک واروخ با میزان مشابهی از سرزمین ها در مناطق دیگر (12 هزار هکتار در منطقه باتکند) در رسانه ها منتشر شد.

این موضوع خشم افکار عمومی تاجیک را برانگیخت. واکنش های گسترده ای نیز درمیان چهره های سیاسی تاجیکستان به اظهارات مناقشه برانگیز بعضی مقامات قرقیزستان مطرح شد.

در حالی که مقامات تاجیکستان برای مدت کوتاهی سکوت نموده بودند، در نهایت با سفر شخص امامعلی رحمان، رئیس جمهوری این کشور به ولایت سغد انتها یافت. رحمان در یک سخنرانی در نهایت بر شایعات انتها داد و گفت که هیچ مبادله ای در مورد واروخ مطرح نشده است.

به هر ترتیب، اگرچه مناقشات مرزی فعلی موقتاً متوقف شده، اما مسائل کلیدی مرزی دو کشور همسایه هنوز انتها نیافته است. همچنان بخش مهمی از مرزهای دو کشور علامتگذاری نشده و مسائل کلیدی در زمینه دسترسی به منابع آب، استفاده از مراتع، تردد شهفرایندان و به ویژه موضوعات جغرافیایی و ژئوپلیتیکی حل و فصل نشده است.

همین موضوع این اختلافات و مناقشات مرزی را به عنوان یک عامل بالقوه در شروع مجدد درگیری ها مطرح می نماید.